„Politizacija tema različitih projekata u Beogradu, poput „Beograda na vodi”, metroa, kalemegdanske gondole, nacionalnog fudbalskog stadiona i drugih, izaziva duboke podele u našem društvu zahvaljujući kontradiktornim informacijama koje se plasiraju putem medija i izjava javnih funkcionera. Beogradski sajam je trenutno izuzetak od ove prakse, s obzirom na to da njegova transformacija još uvek nije prioritet u medijima i javnim diskusijama, iako postoje najave da će doći do transformacije Beogradskog sajma. Promene na prostoru Beogradskog sajma postale su aktuelne prilikom ranog javnog uvida u Generalni urbanistički plan grada Beograda i izrade planskih rešenja za nacionalni stadion i izložbeni prostor EXPO 2027.”
Gorenavedenim pasusom počinje apstrakt publikacije pod nazivom Planira li se rušenje Beogradskog sajma? koji je nedavno objavljen od strane organizacije RERI. Pored istorijsko-planskog konteksta i kulturne, finansijske i prostorne vrednosti Beogradskog sajma, publikacija se bavi i urbanističkim planiranjem, kao i potencijalnim izmeštanjem Beogradskog sajma, ali posebno naglašava i važnost uloge javnosti u procesu planiranja.
S obzirom na činjenicu da je Hala 1 Beogradskog sajma proglašena za spomenik kulture, postavlja se pitanje kakve su procedure prilikom privatizacije kompleksa Beogradskog sajma i kako bi po zakonu trebalo da se postupa sa ovim objektom ako do privatizacije Sajma dođe?
Hala 1 Beogradskog sajma – zaštićeni spomenik kulture
„Hala 1 Beogradskog sajma kao jedno od najvrednijih dela srpske posleratne arhitekture i inženjersko remek delo jedne epohe, proglašena je zaštićenim spomenikom kulture još 2009. godine. Nažalost, reči kao što su ,,spomenik’’ i ,,graditeljsko nasleđe’’, posebno ako se odnose
na objekte, često asociraju na nešto staro, zapušteno i sklono propadanju. To ipak nisu epiteti koji se mogu pridodati kompleksu Beogradskog sajma, budući da je on još uvek „živ prostor’’ u kojem se već gotovo 7 decenija održavaju neke od najvažnijih manifestacija u Beogradu”, navodi Dragomir Ristanović, urbanista RERI-ja.
Prema njegovim rečima, važno je istaći i da zaštita nekog objekta ne znači isto što i njegovo stavljanje „pod stakleno zvono’’ i prepuštanje zubu vremena, već se očuvanje prvobitne ili uvođenje nove namene smatra poželjnim po dugovečnost kompleksa.
Hale Beogradskog sajma odlikuju se velikim čistim rasponima koji ih čine vrlo adaptibilnim prostorima podložnim raznim modifikacijama, te se pored izložbene funkcije mogu prilagoditi širokom spektru različitih namena. Ipak, početkom jula 2023. godine, kako Dragomir objašnjava, na sajtu irskog arhitektonskog biroa „Niall Montgomery + Partners’’, osvanule su fotomontaže na kojima se mogla videti Hala 1 Beogradskog sajma u potpunosti „opkoljena’’ visokim objektima i velikim panoramskim točkom na obali reke Save.
„Mada su prvobitno ove fotomontaže volšebno nestale sa sajta pomenutog arhitektonskog biroa, u njihovu verodostojnost mogli smo se uveriti već mesec dana kasnije kada je predsednik Republike Srbije predstavljajući velike kapitalne projekte govorio i o budućnosti kompleksa Beogradskog sajma. Tada je i zvanično potvrđeno da se planira uklanjanje svih objekata kompleksa Beogradskog sajma osim Hale 1 koja ostaje u državnom vlasništvu, dok ostalo zemljište u potpunosti prelazi u vlasnoštvo kompanije Beograd na vodi“, navodi Ristanović.
Prema navodima gradskog menadžera Miroslava Čučkovića, Hala 1 postaće „kreativni centar’’ poput Ložionice, još jednog prostora čiju revitalizaciju je uslovilo širenje projekta „Beograd na vodi’’. Kako Dragomir Ristanović smatra, vrlo je indikativna i činjenica da sve što znamo o budućoj nameni Hale 1 jeste ovaj prilično opšt i neodređen pojam i stoga se ne može otrgnuti utisku da donosioci odluka zapravo „ne znaju šta će’’ sa ovim objektom.
EXPO 2027 – razlog preseljenja Beogradskog sajma u Surčin?
O preseljenju Beogradskog sajma u Surčin krenulo je da se govori početkom aprila 2023. godine, uporedo sa pominjanjem manifestacije EXPO 2027. Međutim, veliki deo javnosti ostao je uskraćen za objašnjenje šta ovaj događaj podrazumeva.
„Belgrade EXPO 2027 jeste specijalizvoana izložba koja se održava uoči manifestacije svetske izložbe EXPO 2030 koja predstavlja najveći događaj takve vrste. Mada specijalizovane EXPO izložbe traju upola kraće od svetskih EXPO izložbi, i prostorno su ograničene na 25 hektara površine, ipak je reč o događaju velikih razmera i velikog broja posetilaca. Prema navodima glavnog gradskog urbaniste Marka Stojčića, reč je o događaju koji je po broju posetilaca uporediv sa Evropskim ili čak i Svetskim prvenstvom. Očekivani prosečan broj posetilaca u jednom danu jeste 40.000 ljudi (dok je rekordna posećenost u jednom danu zabeležena na Beogradskom sajmu bliska brojci od 1.600 ljudi), što bi tokom tri meseca trajanja izložbe značilo preko 3,5 miliona poseta. Samo na osnovu ovih brojki može se zaključiti da trenutni kapaciteti kompleksa Beogradskog sajma ne odgovaruju potrebama održavanja predstojeće izložbe, bez ulaženja u druge aspekte koji se odnose na opremljenost saobraćajnom, komunalnom i drugom infrastrukturom”, napominje Ristanović.
Međutim, imajući u vidu da je kapacitet objekata planiran za izgradnju novog izložbenog prostora svega za 30% veći, postavlja se pitanje zašto potencijalna rekonstrukcija i proširenje postojećeg kompleksa Beogradskog sajma nisu ni razmotreni?
Prema Ristanovićevim rečima, pored paušalnih zaključaka u medijskim nastupima gradskih čelnika i gradskog urbaniste o tome kako su kapaciteti Beogradskog sajma nedovoljni i kako ti objekti nisu isplativi za održavanje (pre svega zbog grejanja i hlađenja), u zvaničnoj dokumentaciji nije se našla prethodna studija opravdanosti, niti je sprovedena ozbiljnija analiza kojom se nedvosmisleno odbacuje mogućnost potencijalne rekonstrukcije i proširenja kapaciteta postojećeg kompleksa.
Gde je stadion, tu je i Sajam
Isto tako, o povezanosti izmeštanja Sajma i projekta nacionalnog fudbalskog stadiona dovoljno govori činjenica da se izgradnja izložbenog prostora EXPO 2027 Belgrade upravo sprovodi putem Prostornog plana područja posebne namene nacionalnog fudbalskog stadiona.
„Naime, nepunih pet meseci nakon usvajanja Plana za nacionalni stadion, u proceduri koja je sprovedena mimo zakona o planiranju i izgradnji i koja predstavlja presedan u planerskoj praksi, ovaj plan je izmenjen i u njega je praktično „umetnut’’ izložbeni prostor za EXPO 2027. Za te potrebe naknadno je promenjena čak i odluka Skupštine grada Beograda iz 2018. godine kako bi nacionalni stadion postao „prva faza’’, a kompleks EXPO 2027 „druga faza’’ tog planskog akta. Ova okolnost „poštedela’’ je nadležne institucije održavanja ranog javnog uvida i upoznavanja zainteresovane i šire javnosti sa konceptom prostornog plana za kompleks EXPO 2027, dok je i sam postupak strateške procene uticaja ovog plana na životnu sredinu praktično obesmišljen”, ističe Ristanović.
Demonstrirana brzopletost, netransparentnost i neodgovornost nadležnih institucija posebno je zbunjujuća, kako govori urbanista RERI-ja, kada se uzme u obzir činjenica da je postupak „izmena’’ prostornog plana za nacionalni fudbalski stadion okončan u februaru 2023. godine, gotovo 5 meseci pre nego što je Beogradu i Srbiji zvanično dodeljena organizacija manifestacije EXPO 2027.
„Kako je reč o kapitalnom projektu od značaja za Republiku Srbiju i razvoj turističke ponude, smeštenom na periferiji grada (između naselja Surčin i Jakovo), za potrebe izgradnje nacionanog stadiona do te lokacije sprovedena je značajna saobraćajna i druga infrastruktura. Prema rečima glavnog gradskog urbaniste, upravo je iz tog razloga, kako bi se opravdala planirana opremljenost infrastrukturom, predviđeno da se baš uz nacionalni stadion rezerviše prostor za potrebe održavanja manifestacije EXPO 2027″, objašnjava Dragomir.
Bez ulaženja u pitanje da li postoji potreba da Republika Srbija uopšte ima nacionalni fudbalski stadion, Ristanović podseća da je na prvom mestu sam odabir lokacije za njegovu izgradnju bio diskutabilan. Među razmatranim potencijalnim lokacijama našli su se stadion Crvene Zvezde „Rajko Mitić”, stadion fudbalskih klubova Partizan i Rad, prostor u prigradskom naselju Borča, zatim neposredna okolina „Kuće fudbala” u Staroj Pazovi, neposredna blizina luke Beograd i prostor pored naselja Dr Ivana Ribara, kod Bloka 45 na Novom Beogradu. Ipak, pored pomenutih opcija, odabrana je najmanje verovatna, a kriterijumi za takvu odluku, ukoliko postoje, nisu učinjeni dostupnim javnosti.
Do kojih bi posledica moglo da dovede izmeštanje Sajma?
Prostor u kome je planirana izgradnja nacionalnog fudbalskog stadiona i kompleksa EXPO 2027 u Surčinu u potpunosti je poljoprivredno zemljište u različitim tipovima svojine (privatnim i javnim). Međutim, kako navodi Ristanović, vrlo je indikativna okolnost da se većina parcela nalazi u vlasništvu arapske kompanije „Al Dahra’’ koja je sredinom septembra 2018. godine, kao jedini zainteresovani kupac na tenderu, postala većinski vlasnik Poljoprivredne korporacije Beograd.
Potpunom prenamenom poljoprivrenog u gradsko građevinsko zemljište (do čega će doći kako bi objekti mogli da budu izgrađeni), svi vlasnici parcela u privatnoj svojini stiču pravo na eksproprijaciju uz naknadu, što znači da bi u tom slučaju kompanija „Al Dahra” dobila finansijsku nadoknadu zbog oduzimanja zemljišta i njegovu prenamenu. Ova naknada bila bi isplaćena i ostalim fizičkim i pravnim licima koji poseduju poljoprivredno zemljište čija se prenamena planira.
Međutim, potpuna prenamena poljoprivrednog zemljišta, kako Dragomir govori, nije u skladu sa Regionalnim prostornim planom grada Beograda, budući da taj planski akt resurs obradive zemlje prepoznaje kao značajno ugrožen, i poseban značaj pridaje korišćenju poljoprivrednog zemljišta i zaštiti njegovog biodiverziteta.
„Prenamena poljoprivrednog zemljišta zarad izgradnje se takođe kosi sa načelom očuvanja biodiverziteta, i sa načelom racionalne upotrebe poljoprivrednog zemljišta. Strategija održivog urbanog razvoja Republike Srbije do 2030. godine propisuje sprečavanje nekontrolisanog širenja građevinskog zemljišta na račun poljoprivrednog, šumskog i vodnog zemljišta, što je dodatno naglašeno i operativnim ciljevima Strategije poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014–2024. Problemi degradacije poljoprivrednog zemljišta, opravdanosti investicije, kao i same buduće funkcionalnosti i održivosti planiranih objekata i kompleksa nisu zatvoreni samo u obuhvate pomenutih planskih akata, već značajno utiču na aktivnosti i procese od vitalnog značaja za ostatak gradskog tkiva”, podvlači Ristanović.
Mada je u pitanju zaštićeno kulturno dobro i jedan od simbola prestonice, izgrađen još 1957. godine, koji beleži konstantan rast produktivnosti poslovanja i broja poseta, činjenica da Beogradski sajam ne raspolaže kapacitetima neophodnim za održavanje izložbe „EXPO 2027” stavila je pod upitnik njegovu egzistenciju. Mada je Hala 1, za razliku od ostalih, pošteđena rušenja, Dragomir Ristanović procenjuje da se ovim postukom dovodi u pitanje integritet i sagledavanje ovog zaštićenog spomenika kulture koji se smešta u jedan sasvim drugačiji funkcionalni i arhitektonsko-tipološki kontekst. Takođe, ovakvim, tržišno-orjentisanim razvojem grada i favorizovanjem privatnih interesa investitora nad opštim interesom javnosti dolazi do trajnog gubitka javnih prostora koji su gradskom jezgru prekopotrebni.
„Pored toga, intenzivna urbanizacija ovog područja neminovno bi dovela i do povećanja saobraćajnih gužvi u Bulevaru vojvode Mišića, koji je ujedno i glavna saobraćajna veza sa ostatkom grada. Realizacija prve linije Beogradskog metroa koja se planira u neposrednoh blizini u određenoj meri smanjila bi saobraćajno opterećenje, međutim, puštanje u rad prve linije metroa predviđeno je tek za 2028. godinu”, napominje urbanista RERI-ja.
Sa druge strane, postavlja se i pitanje održivosti investicije kakva je EXPO 2027 na periferiji grada u periodu kada se završi manifestacija za čije potrebe se ovaj kompleks i gradi. Hoće li takav prostor, izmešten iz gradskog jezgra, na dugoročnom planu biti jednako posećen kao što
je bio na prethodnoj lokaciji? Ovo je još jedno u nizu pitanja na koje javnost nije dobila odgovor od strane donosioca odluka.
„Uzimajući u obzir poražavajući stepen netransparentnosti procedura i činjenicu da se o budućnosti nekih od najvažnijih gradskih prostora odlučuje bez blagovremenog informisanja i učešća javnosti i stručnih organizacija koje se stavljaju pred „svršen čin’’ postavlja se pitanje
legitimnosti čitavog planskog sistema Republike Srbije kada je u pitanju izgradnja velikih kapitalnih projekata”, upozorava Ristanović.
Umesto zaključka, Dragomir podseća da se održivi i kontrolisani urbani razvoj postiže isključivo postavljanjem promišljenih, smislenih i merljivih planskih rešenja. Svaka vrsta rizika i neizvesnosti kojoj se grad prepušta insistiranjem na kratkoročnom ekonomskom prosperitetu otvara nove izazove sa kojima će Beograd i njegovi stanovnici i prolaznici morati da se nose.
0 Comments