Odnos računara i umetnika na prostorima bivše Jugoslavije

Vizuelni umetnici na prostoru bivše Jugoslavije nakon pojave kompjutera počinju da istražuju nove umetničke prakse. Sa razvojem računara i širenjem njihove dostupnosti, pojavljuju se centri u kojima umetnici u okviru različiith kurseva, zajedno sa informatičarima, počinju da uče i usavršavaju upotrebu kompjutera kako bi stvorili umetnička dela. Autori rane digitalne umetnosti retko su bili bili obrazovani umetnici, već naučnici ili inženjeri. U ranoj digitalnoj umetnosti, osim pristupa opremi, izazov je predstavljalo i znanje u oblasti – tada nisu postojali komercijalni programi za obradu slike i zvuka, koji su se pojavili tek sredinom 1980-ih. Radovi su uglavnom nastajali u slobodno vreme umetnika, van njihovih redovnih poslova. Danas su takvi multimedijalni programi izrazito lako dostupni, a poneki i besplatni ili otvorenog koda, koji korisnici mogu slobodno menjati, te je izrazito teško zamisliti kako je izgledalo stvarnje digitalne umetnosti od šezdesetih godina dvadesetog veka do početka novog milenijuma.

Nove tendencije – prvi pokušaj mapiranja primene digitalnih tehnologija u umetnosti u Hrvatskoj od 1968. do 1984.

U Zagrebu je 3. avgusta 1968. godine otvorena izložba kompjutera i vizualnih istraživanja, kao početak međunarodne manifestacije Tendencije 4 (1968–1969), gde su prvi put izloženi digitalni radovi hrvatskih umetnika. Među istaknutijim imenima našli su se Vladimir Bonačić, Vlatko Čerić i Vilko Žiljak, koji su po struci bili fizičari, Andrija Mutnjaković i Velimir Neidhardt – arhitekte koji su upotrebljavali digitalne tehnologije u arhitekturi i urbanizmu 1960-ih i 1970-ih, dok su Tomislav Mikulić i Miljenko Horvat među retkima koji su bili umetnički obrazovani.

Prvi umetnički digitalni radovi nastajali su, uglavnom, u institucijama, s obzirom na to da su tamo bili dostupni i prvi računari, pre nego što je krenula lična upotreba računara koji su, kasnije, bili dostupni i za ličnu upotrebu. Ovaj problem uvideli su organizatori Novih tendencija, pa je tadašnja nagrada za sekciju izložbe Kompjuteri i vizualna istraživanja 1969. godine, bila mogućnost da umetnici koriste kompjuter u Zagrebu kako bi stvorili umetničko delo, kao i organizacija i produkcija kreiranog rada. Tek od 1972. digitalna tehnologija je dostupna i široj javnosti u Multimedijskom centru Referalnog centra Sveučilišta u Zagrebu (MMC).

Kompjuterska umetnost – prva izložba računarske umetnosti u Srbiji

Kompjuterska umetnost je verovatno prva grupna izložba te vrste na ovim prostorima posle „Novih tendencija“, i otvorena je u maju 1991. godine u galeriji ULUS. Na izložbi su predstavljeni radovi nastali tokom osamdesetih godina i sve je postavljeno pomoću sopstvene opreme umetnika. Izložba je sadržala različite pristupe kompjuterskoj tehnologiji, koncerte kompjuterske muzike uživo i različite događaje sa autorima iz Slovenije i Srbije. Cilj je, po rečima umetnice Gordane Novaković koja je bila jedna od organizatorki izložbe, bio da računar bude predstavljen kao umetnički alat i medij. Ubrzo je osnovana i jugoslovenska Asocijacija umetnika elektronskih medija (AUEM), u čijem osnivanju je učestvovalo osamnaest umetnika. Nakon samo mesec dana, počeo je rat i raspad Jugoslavije i, samim tim, Asocijacija nikada nije zaživela. Većina osnivača AUEM su danas akademici među kojima su i dr Miško Šuvaković, profesor Čedomir Vasić i profesor Vladan Radovanović, koji su, kroz svoju umetničku praksu i teoriju, nastavili da doprinose oblasti kompjuterske umetnosti.

Miša Savić, Glas Anđela (1991)

Miša Savić, Glas anđela, audio-vizuelni rad iz oblasti kompjuterske grafike i zvučne sinteze, odnosno, sonifikacije, predstavljen na izložbi Kompjuterska umetnost u okviru stalne postavke. Kako se navodi u katalogu: „odnos između slike i zvuka ostvaren je prema načelu da boje na freskama odgovaraju muzičkim intervalima. Kao vizuelni predložak initialis korišćena je freska „Anđeo na grobu Hristovom“ („Beli Anđeo“).“

Kratka istorija elektronske umetnosti – simpozijum koji je 1998. okupio vodeće digitalne umetnike sa prostora Jugoslavije

Sa ciljem da se inicira osnivanje nacionalne kolekcije i arhive jugoslovenske novomedijske prakse, u junu 1998. godine u Kulturnom centru Rex u Beogradu, umetnici Miroslav Miša Savić i Gordana Novaković su organizovali simpozijum pod nazivom „Kratka istorija elektronske umetnosti“ koji je okupio vodeće digitalne umetnike sa ovih prostora. Na simpozijum su pozvani svi osnivači pomenute AUEM asocijacije sa ciljem da predstave svoje ranije, ali i trenutne radove. Prvi deo naslova simpozijuma ukazivao je na potrebu da se otpočne program istorijskog istraživanja u ovoj oblasti. Nažalost, usled ratnih sukoba koji ni tada nisu jenjavali, tadašnja situacija u Srbiji i regionu nije pružala uslove za dalji razvoj ove inicijative.

NET.ART- razvoj novog umetničkog pokreta 

net.art je umetnički pokret koji se razvio 1994. godine. Ono što je za njega karakteristično je da su umetnici koristili isključivo Internet kao medijum za stvaranje umetničkog rada i da je njegova produkcija jedino moguća putem Interneta. Neki od pinora ove umetničke prakse su kolektiv Jodi.org, Aleksej Šulgin, Olija Lijalina, Hit Bunting, Danijel Garsija Anduhar, Rejčel Bejker, ali među njima i slovenački umetnik Vuk Ćosić.

Vuk Ćosić Bang

Ćosić je posebnu pažnju posvetio mogućnostima ASCII koda (američki standardni kod za razmenu informacija) i pretvarao slike, filmove, pa čak i zvukove u ovaj računarski kod. Napravio je sopstveni softver za pretvaranje piksela iz nepokretnih i pokretnih slika u ASCII, eksperimentisao je i sa zvukom i pokretima kamere koji se transkribuju kroz ASCII. U svom radu neretko je kao inspiraciju koristio poznata dela pop kulture, kao što je Vorholova Kembelova supa, kao i cele scene iz filmova kao što su Hičkokov psiho i kultni porno film iz 1972. Duboko grlo koje je reinterpretirao kroz ASCII kod.

Vuk Ćosić Psychodada

Vuk Ćosić Raging Bull

Vuk Ćosić War in YU

Svoje projekte je razvijao i u okviru umetničke grupe ASCII Art Ensamble zajedno sa Valterom van der Krujzenom i Lukom Frelihom. Jedan od zajedničkih projekata ove grupe bila je serija video snimaka odabranih kultnih filmova predstavljenih u ASCII kodu, koji su nosili naziv ASCII History of Moving Images.

Ćosić danas živi u Ljubljani, gde je i dalje aktivan u istraživanju ukrštanja umetnosti i tehnologije. Suosnivač je Ljudmile, laboratorije za digitalne medije otvorenog pristupa koja ima za cilj da poveže umetnike i nevladine organizacije sa novim medijima i tehnologijom. Ljudmila, takođe, vodi platformu otvorenog koda za distribuciju besplatnog umetničkog i kulturnog sadržaja.

Rex – glavno uporište digitalnih umetnika tokom devedesetih

Kulturni centar Rex je tokom devedesetih godina bio važno uporište za različite kreativce. Bio je opremljen računarima, kojima su mogli da se služe svi posetioci potpuno besplatno bez ikakvih obaveza. Tako je započela digitalna era u ovom prostoru kroz koji su prošli različiti umetnici koji su počeli da svoja dela stvaraju uz pomoć računara.

Prvi radioničarski opus u okviru ovog prostora se zvao Demo scena. Iako tada imanje sajta još uvek nije bila razvijena praksa, Reks je imao svoj, gde je kačio radove i novosti sa ovog kursa. U oktobru 1998. godine otvorena je digitalna laboratorija u Rexu – Cyberex u okviru kog su postojali različiti programi među kojima su istaknutiji program Update i Cyber škola u okviru kojih su bili različiti kursevi i kraći seminari gde su polaznici učili kako se koriste određeni programi. U okviru Rex-a isticiala se i grupa Corrosion, koja se pretežno bavila audio i video sadržajem i držala različite radionice na tu temu i iz koje je kasnije proizišao kolektiv Kosmoplovci.

Mala i velika Cyber škola – mladi YU vizuelni umetnici su edukativni programi organizovani tokom 2000. kao dvonedeljni seminari za sticanje osnovnih znanja o računarima, Internetu i kreiranju web prezentacija za umetnike, art menadžere, studente Univerziteta umetnosti, članove različitih nevladinih organizacija i kraći seminari (3-5 dana) koji su onima koji poseduju osnovna znanja omogućavali dalje unapređivanje i aktivnije korišćenje i primenu novih medija (npr. Photoshop, Dreamweaver, HTML, REALaudio, Streaming media, Macromedia Flash, Linux). Ovi seminari imali su svoj nastavak u realizaciji konkretnog projekta grupe koja ih je pohađala.

Rex je 2000. godine izbačen iz prostora i zaplenjena je cela oprema i tokom te godine sve što se dešavalo je postojalo samo online. Naredne, 2001. godine, vratili su prostor i većinski deo opreme, a Rex je krenuo da radi kao kulturni centar.

Društveno politička dešavanja su u velikoj meri usmeravala pravac kretanja umetničkog stvarlaštva na prostorima bivše Jugoslavije, posebno tokom devedesetih godina, kada je došlo i do raspada bivše države. Ipak, nezanemarljivi su napori umetnika da se, uprkos aktuelnim dešavanjima i sukobima između država, istaknu u svojoj inovativnosti i nameri da isprate tehnološke tendenicije i pokažu da računar može biti korišćen i kao medij za kreiranje umetnosti. Kroz rad sa kompjuterima, umetnici su eksperimentisali sa algoritmima, kodiranjem i vizuelizacijom podataka, čime su stvarali novi  jedinstven pristup umetnosti, ali i nov način komunikacije sa publikom. Time su velikoj meri, utabali put za kasnije razumevanje računarske umetnosti i njeno dalje razvijanje.